Savaşın Gölgesinde Kültür: Antep Savunması’nın Öteki Yüzü

Antep Savunması, 1920'li yıllarda Fransız işgaline karşı verilen ve şehrin tarihine altın harflerle yazılan bir direniştir. Ancak bu direnişin sadece silahla değil, kültürle, sözle ve sanatla da verildiği pek bilinmez.

İşgal yıllarında halkın bir araya gelerek oluşturduğu dayanışma kültürü, geleneksel anlatılarla, ağıtlarla, türkü ve şiirlerle beslenmiş; bu sayede halkın moral gücü yüksek tutulmuştur.

Kültürel Hafıza ve Anlatılar

Gaziantep halkı, yaşadıkları acıyı sadece içlerine atmakla kalmamış; onu hikâyelere, manilere, ağıtlara dönüştürerek yaşatmıştır. "Antep Yanar İçinde", "Karayılan Destanı" gibi ağıtlar, dönemin canlı tanıklıkları gibidir. Her bir dize, bir kurşun gibi işlemiştir halkın hafızasına.

Örnek Ağıt:

"Antep yanar içinde, ciğerim köz içinde
Kardeş kanı kurudu, bu vatan söz içinde..."

Bu ağıtlar sayesinde gelecek nesiller sadece savaşın acısını değil, direnişin onurunu da miras almıştır.

Kadınların Sanatsal Direnişi

Antep Savunması denince akla gelen ilk figürler genellikle erkek kahramanlardır. Oysa o günlerde kadınlar da en az cephedeki kadar aktifti – ancak çoğu zaman ellerinde tüfek değil, iğne, iplik, söz ve sanat vardı.

1. El Sanatlarıyla Direniş:

Kadınlar, kilimlerine, nakışlarına direniş motiflerini işlerdi. Taş baskı kumaşlara özgürlük temaları işlenir, halk arasında “özgürlük kuşu” adı verilen sembollerle mücadele ruhu yaşatılırdı.

2. Ağıt ve Ninniyle Direniş:

Kadınlar, eşlerini ve çocuklarını cepheye gönderirken ninnilerle umut verir, ağıtlarla kaybettiklerine veda ederdi. Bu sözlü anlatılar, savaşa katılamayan kadınların sessiz ama derin bir mücadelesiydi.

3. Gizli Toplantılar ve Kültür Aktarımı:

Evlerde yapılan gizli toplantılarda kadınlar, çocuklara vatan sevgisini hikâyelerle aşılar; “masal gibi anlatılan direniş” böylece yeni nesillere geçerdi.

Sanatın Hafızası Silinmesin

Bugün Gaziantep sokaklarında gezerken pek çok yapı, o dönemin izlerini taşır. Ama asıl izler; bir köy kadınının işlediği o kilimde, söylenen bir ağıtta ya da unutulmaya yüz tutmuş bir ninnide gizlidir. Bu miras sadece tarihe değil, kültürel dirence de ışık tutar.

Antep Savunması'nın en güçlü cephesi, belki de toprağa değil, insanın hafızasına kazınandı. Kadınlar ise bu hafızanın bekçisiydi. Bugün bu hikâyeleri hatırlamak, sadece tarih bilinci değil; aynı zamanda kültürel direnişi sürdürmek anlamına geliyor.